2. ادبيات تحقيق 1-1. ضرورت و اهميت تحقيق خشونتمحور كه جمهوري اسالمي ايران بنابر موقعيت ژئوپليتيك و ايده حاكميت خود

Transkript

1 ملي امنيت با زيستمحيطي امنيت رابطه بيوتروريسم( موردي )مطالعه *** نجفي سجاد ** راد كاوياني مراد * متقي افشين 1394/1/18 پذيرش تاريخ 1393/8/24 دريافت تاريخ اب كه است حكومت هر اهداف و وظايف عمدهترين و مهمترين از جامعهاي هر در آرامش و امنيت ايجاد و برقراري گيرد برنمي در را نظامي مسائل تنها امنيت مفهوم امروزه است آن پي در توانمنديها و اجرايي عوامل همه از استفاده مخاطرات و زيستمحيطي مشكالت و عواقب جمله آن از ميكند پيدا معني و مصداق انسان زندگي ابعاد تمام در و يك بهعنوان بيوتروريسم است كرده جلب خود به را جهاني توجهات از بااليي درجه كه است آن از ناشي امنيتي كه شود ملي بحراني به تبديل كشور ملي امنيت انداختن خطر به ضمن ميتواند وقوع صورت در زيستمحيطي تهديد موقعيت به توجه با ميباشد. جامعه ثبات و آرامش حفظ حمله اثرات كاهش جهت بحران مديريت نيازمند آن با مقابله در كشور آسيبپذيري ما اطراف در صهيونيستي رژيم و آمريكا نظير قدرتهايي حضور نيز و كشورمان جغرافيايي قلمرو تمام بر حاكميت اعمال در همسايه دولتهاي برخي توانايي عدم همچنين قومي مناطق و مرزها مانند ملي سطح نظر به 1. رو: پيش پژوهش فرضيه در است. كرده تبديل اسالمي جمهوري براي مهم دغدغه يك به را تروريسم خود جامعه و دولت آمادگي ميزان بين 2. دارد وجود مستقيم رابطه كشور ملي امنيت و زيستمحيطي امنيت بين ميرسد و برنامهريزي عدم كه است آن از حاكي تحقيق يافتههاي دارد. وجود معكوس رابطه بيوتروريسم تهديدات اثرات با تأثير تحت را كشور اقتصادي اجتماعي سياسي ابعاد كليه بيوتروريستي اقدام يك برابر در جامعه و حكومت آمادگي تهديدات زمينه در دولت برنامهريزي همچنين مردم آموزش و آگاهي ميشود عظيم فاجعهاي ايجاد باعث و داده قرار ايجاد بحرانهاي اثرات مهار و كاهش در كليدي و اساسي نقش بيوتروريسم جمله از غيرطبيعي و غيرمنتظره حوادث و كي تحليل و تجزيه براي آنچه كه است اين آمده بهدست نتيجه مهمترين ميكند. ايفا حوادث اين از ناشي شده مهمتر بيوتروريستي عمليات وقوع از پيشگيري زيرا است كافي اطالعات داشتن است ضروري بيوتروريستي عمليات ميباشد. عمليات وقوع از بعد آن با مقابله از بهتر و بيوتروريسم تهديد زيستمحيطي امنيت كليدواژهها:امنيت afshin-mottaghi@yahoo.com خوارزمي دانشگاه جغرافيا دانشكده استاديار * kaviani75@yahoo.com خوارزمي دانشگاه جغرافيا دانشكده استاديار ** sorenanaj@yahoo.com مسئول( )نويسنده خوارزمي دانشگاه جغرافيا دانشكده جغرافيا ارشد كارشناس *** 1394 پاييز هشتادوسه شماره بیستودوم سال راهبرد و مجلس فصلنامه

2 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 83 شماره 22 سال / 76 مقدمه تأسف توطئه هجوم هنگام به نكند پيشبيني را حوادث و توطئهها كه»آنكس )ع( علي امام 701(. 2: ج )تميمي نيست«كارآمد او براي واحدهاي شكلگيري بناهاي سنگ جمله از آن به دستيابي راههاي و امنيت تأمين همديگر كمك به بتوانند مذكور جوامع اعضاي طريق اين از تا بوده تاريخي نگاه از سياسي اوليه جوامع در آنچه اما كنند. حاصل دستيابي است امنيت تأمين كه نيازشان مهمترين به به محدود ديدگاه يك بود مطرح ميالدي 1980 دهه اواخر تا يعني اواخر اين تا حتي و ديد نوع يك يعني بود متمركز نظامي موضوعات روي امنيت بحث كه بهطوري بود امنيت صلح برقراري و نظامي تواناييهاي در را امنيت و بود حكمفرما امنيت به نسبت تقليلگرايانه آرامش به محدود ديگر امنيت امروزه 23(. 1378: )بوزان ميكردند جستجو جنگها از بعد انسانها مدرن زندگي سطوح تمام به بلكه نشده نظامي توانايي و ويرانگر جنگهاي از پس برنميگيرد در را نظامي مسائل تنها امنيت مفهوم امروزه ميشود. مربوط و ميگشايد راه و مينوردد در را انسانها جان و تمدن سرزمين فرهنگي اقتصادي عرصههاي تمام بلكه اتحاد فروپاشي و سرد جنگ پايان ميكند. پيدا معني و مصداق انسان زندگي ابعاد تمام در و جهان در امنيتي موضوعات از جديدتر تعاريف ايجاد باعث نوعي به شوروي جماهير زيستمحيطي مشكالت و عواقب و زيست محيط در انسان دخالت از ناشي نگرانيهاي ناشي امنيتي مخاطرات و شده حوزه اين در جديدتر نظريات و تعاريف خلق باعث مطرح امنيت مرجع انسان آن در كه كرده جلب خود به را جهاني توجهات از بااليي درجه آن از ميكنند جلوه طبيعي تهديداتي صرفا و داشته غيرامنيتي ظاهري هرچند تهديدات اين شد. قرار تأثير تحت را وقوع محل كشورهاي ملي امنيت نتيجه در و جامعه امنيت عمل در اما از يكي ميآورند. همراه به را جنگها از چشمگيرتري و بسيار تبعات و آثار گاهي و داده روشن با است. كشور ملي امنيت بر آن تأثير و بيوتروريسم بحث زيستمحيطي تهديدات سطح در اخيرا پديده اين آن از ناشي پيشرو خطرات و بيوتروريسم جديد ابعاد شدن امنيت سطوح و دفاعي بلندمدت سياستگذاريهاي بهداشتي پزشكي حوزههاي در وسيعي ميشوند توليد كم هزينه با و راحتي به بيولوژيكي سالحهاي است. شده مطرح كشورها ملي در اگر و ندارد وجود آنها عليه مؤثر حفاظت امكان و بوده مشكل آنها تشخيص ضمنا

3 77 بيوتروريسم( موردي )مطالعه ملي امنيت با زيستمحيطي امنيت رابطه مقابله ازاينرو ميآورند بار به زيادي بسيار تلفات گيرند قرار استفاده مورد شهري مناطق غيرنظامي( و )نظامي مربوطه سازمانهاي كليه و بوده همگاني بسيج يك نيازمند آنها با شرايط از بعضي در باشند. داشته را آنها از ناشي حوادث با مقابله جهت الزم آمادگي بايد عنم عليرغم و باشد ويرانگر هستهاي بمبهاي اندازه به ميتوانند بيولوژيكي سالحهاي كشورهاي امضاي به 1925 ژوئن 17 در كه ژنو معاهده در بيولوژيكي سالحهاي توليد جمله از كشورها از بعضي توسط سالحها اينگونه انبار و توليد بر دال شواهدي رسيد عضو ترس بحران دچار جامعه بيوتروريستي حادثه يك بروز هنگام دارد. وجود آمريكا و روسيه آموزش و شده سازماندهي قبل از كه جامعه و حكومت هنگام اين در شد خواهد آشفتگي غيرعامل پدافند دهند. قرار خود كنترل تحت را اوضاع و شده عمل وارد بايد ديدهاند كافي پيشرو تهديدات رصد ضمن بايد پيشگيرانه روشهاي مؤثرترين و كاراترين از يكي بهعنوان را تهديدات اين با مقابله توانمندي و زيرساختها )بيوتروريسم( زيستي تهديدات بهخصوص كاهش امكان حد تا متصور تهديدات به نسبت آسيبپذيري كه دهد افزايش چنان كشور در ميباشد: سؤاالت اين به پاسخ دنبال به حاضر پژوهش يابد. )بيوتروريسم( زيستمحيطي تهديدات با جامعه و دولت آمادگي ميزان بين رابطه چه 1. ميباشد عواملي چه تأثير تحت رابطه واين دارد وجود دارد وجود كشور ملي امنيت و زيستمحيطي امنيت ميان رابطهاي چه 2. روش لحاظ از كاربردي هدف لحاظ از حاضر تحقيق موضوع ماهيت به توجه با كتابخانهاي اطالعات گردآوري روش است. اسنادي و توصيفي روشهاي از تلفيقي تحقيق استفاده با دادهها تحليل و تجزيه ندارد آماري جنبه و نبوده كمي تحقيق دادههاي چون است. ميگيرد. انجام تمثيل و استدالل و تفكر منطق عقل از تحقيق محدوديتهاي 1. و ربط ذي افراد و اول دست منابع به دسترسي در پژوهش اين روند در محدوديت عمدهترين ولي است مربوط سازمانهاي ازسوي مباحث اين به امنيتي نگاه ازنوع ناشي كه بود نظر صاحب دور ضمن دسترس در و موجود كيفيت با منابع مطالعه با تا كردهاند سعي پژوهشگران حال اين با بردارند. مباحث اين از حساسيت رفع و تابوشكني جهت در را گامها نخستين محدوديت اين زدن

4 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 78 / سال 22 شماره ضرورت و اهميت تحقيق وجود تشكلها و جريانهاي خشونتمحور فراملي در كشورهاي همسايه تشكلها و جريانهاي خشونتمحور در سطح ملي و همچنين گروهها و تشكلهاي بينالمللي خشونتمحور كه جمهوري اسالمي ايران بنابر موقعيت ژئوپليتيك و ايده حاكميت خود دارد يكي از آماجهاي آنان در آينده ميتواند باشد. بهعالوه آسيبپذيريهاي جمهوري اسالمي ايران در سطح ملي مانند مرزها و مناطق قومي و در اين چارچوب ناتوانايي برخي دولتهاي همسايه در اعمال حاكميت بر تمام كشور تروريسم را به يك دغدغه مهم براي جمهوري اسالمي تبديل كرده است. به علت امكان پيوند ميان تكنولوژي پيشرفته و تروريسم تروريسم از يك پديده سطح پايين امنيتي به يك پديده استراتژيك امنيتي تبديل شده است. لذا با توجه به موارد اشاره شده خطر ناشي از اقدام حمله بيوتروريستي بر عليه اهداف متنوع و گوناگون در كشورمان دور از ذهن نبوده و كاهش اثرات فوق ميسر نخواهد شد مگر با پژوهش در اين خصوص همچنين اطالعرساني و آگاهي به مردم و ايجاد ساختارهاي دفاعي و پدافندي مناسب جهت خنثيسازي و كاهش اثر تهديدات امنيتي فوق اهداف تحقيق 1. مشخص كردن ميزان اثر و عمق فاجعه يك اقدام بيوتروريستي در كليه ابعاد سياسي اجتماعي اقتصادي بهداشتي در صورت عدم برنامهريزي و آمادگي حكومت و جامعه 2. مشخص كردن چگونگي استفاده از عوامل بيولوژيكي جهت تأثير بر امنيت زيستمحيطي كشور 3. مشخص كردن رابطه امنيت ملي با امنيت زيستمحيطي 4. افزايش سطح آگاهي مسئوالن و باال بردن آگاهي عمومي و اجتماعي جهت مقابله با تهديدات فوق. 2. ادبيات تحقيق 2-1. امنيت امنيت يك مفهوم آشنا و قابل شناخت براي تمام جوامع بشري از جوامع اوليه چون قبايل

5 79 بيوتروريسم( موردي )مطالعه ملي امنيت با زيستمحيطي امنيت رابطه قسم همين به و است بوده يونان شهرهاي دولت و باستان جهان بزرگ امپراتوريهاي تا گرفته كوچك سياستهاي نخست اولويت»Secure Situation«يا و امن وضعيت به رسيدن براي تالش نيز امروز سياستگذاريهاي در خاصي جايگاهي از آن تأمين راههاي و داده تشكيل را مختلف سياسي واحدهاي اساس و مبنا.) است برخوردار ملي امنيت قالب در دولتها امنيتي هك معني اين به كرد دنبال انسانها كششهاي و انگيزهها در ميتوان را امنيت جستجوي انسان هستي جوهر با كه است انساني انگيزههاي و كششها مهمترين از امنيت جستجوي ميتوان خصوص دراين كه بوده امنيتي مسائل نيز جامعه تشكيل اساس دارد. ناگسستني پيوند عقيده به كه كرد اشاره روسو تا گرفته هابز از هجدهم قرن فالسفه اجتماعي قرارداد نظريه به است. دولت يك شكلگيري براي قانوني مرحله اولين افراد امنيت جمعي تضمين به نياز آنها نسبت مسائل از گستردهاي طيف به را آن ميتوان كه است سياست از ويژهاي نوع امنيت تدابير به توسل امنيتي تهديدات خاص سرشت 11(. 1392: دوويلد و ويور )بوزان داد به بخشيدن مشروعيت كليد امنيت به استناد ميسازد. موجه آنها مهار براي را فوقالعاده تهديدات با برخورد براي دولت تا ميكند باز را راه كليتر بهطور ولي است زور كاربرد نمايندگان باز دير از كند. طلب ويژهاي اختيارات يا كند بسيج اعالم اساسي و وجودي از استفاده حق مدعي و كرده اعالم اضطراري شرايط»امنيت«واژه راندن زبان بر با دولت 48(. )همان: شدهاند تهديدكننده تحولي بروز از جلوگيري براي الزم وسايل تمامي هم امنيت تأمين راستاي در غيردولتي و دولتي مسئول ارگانهاي طرف از كه تالشهايي مقوله داد. افزايش را امنيت بتوان امكان سرحد تا كه است استوار مبنا اين بر ميگيرد صورت نظام وظايف و اهداف اساسيترين جمله از آن تداوم و تثبيت استقرار چگونگي و عمومي امنيت در امنيت ديگر عبارت به و نيست اجرا قابل كشور در برنامهاي هيچ امنيت بدون كه چرا است تغييرات ايجاد و زمان گذشت با 1384(. )باباخانلو است جامعه پايدار و اصولي ارزشهاي زمره براي ميشوند. عرصه وارد امنيت تعريف براي جديدي متغيرهاي انسانها نيازهاي و توقعات در تلقي بشر امنيت زننده هم بر عوامل مهمترين از زيست محيط تخريب چون پديدههايي امروزه مثال تعريف ارائه كلي بهطور نبود. متصور اصال چيزي چنين پيش سال صد تا كه حالي در ميشود نظران صاحب از توجهي قابل بخش يا تمام توافق مورد كه بهگونهاي امنيت مفهوم از عملياتي شايد و دشوار بسيار امري باشد الزم مانعيت و جامعيت داراي و بوده حوزه اين انديشمندان و

6 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 80 / سال 22 شماره 83 غيرممكن باشد زيرا همانگونه كه پاتريك مورگان ميگويد»امنيت مانند سالمتي يا منزلت نوعي شرايط است كه به آساني تعريف و تحليل نميپذيرد«)بوزان 17(. 1378: ارائه تعريف كاربردي از واژه امنيت ملي دشوارتر از ارائه تعريف مفهوم امنيت است زيرا از يكسو ابهامات و ويژگيهاي خاص مفهوم امنيت در اين واژه نيز مستتر هستند و ازسوي ديگر افزوده شدن پسوند ملي كه خود داراي تعاريف متعددي است موجب شده تا تعاريف فراواني از واژه امنيت ملي ارائه شود بهگونهاي كه بوزان ميگويد: امنيت ملي از لحاظ مفهومي ضعيف و از نظر تعريف مبهم است ولي از نظر سياسي مفهومي قدرتمند باقي مانده است چون مفهوم نامشخص امنيت ملي راه را براي طرح راهبردهاي بسط قدرت توسط نخبگان سياسي و نظامي باز ميگذارد )ماندل 49(. 1387: واژه امنيت بهعنوان يك مفهوم عام تمامي شئونات و ابعاد زندگي انسان را در بر ميگيرد و با بقاي نفس و صيانت از حيات و موجوديت انسان پيوند ميخورد. در واقع امنيت تضمينكننده حيات و بقاي انسان و موجود زنده است. همه موجودات در تقالي بقا و حفظ وجود حيات سالم خود ميباشند و امنيت عامل تأمين اين نياز اساسي و حياتي است. لذا امنيت مهمترين آرمان انسان و موجود زنده تلقي ميشود )پيشگاهيفرد و احمدي دهكاء 5(. 1391: اهميت امنيت براي شهر و شهروندان به حدي است كه خداوند تبارك و تعالي در سوره تين آيه 8 به هنگام قسم ياد كردن به شهر مكه آن را به صفت امن ياد ميكند:»و هذا البلد االمين«قسم به اين شهر امن و امان )متقي حامد و حامد 1391 (. باري بوزان از محققان برجسته مطالعات امنيتي امنيت اجتماعات بشري را كه غالبا در شكل امنيت بينالمللي تعريف ميشود به پنج مقوله تقسيم كرده است: نظامي سياسي اقتصادي اجتماعي و زيستمحيطي. بهطور خالصه امنيت نظامي به اثرات متقابل تواناييهاي تهاجمي و دفاعي مسلحانه دولت و نيز برداشت آنها از مقاصد يكديگر مربوط است امنيت سياسي بر ثبات سازماندهي دولتها سيستمهاي حكومتي و ايدئولوژيها ناظر است كه به آنها مشروعيت ميبخشد امنيت اقتصادي يعني دسترسي به منابع مالي و بازارهاي الزم براي حفظ سطوح قابل قبولي از رفاه و قدرت دولت امنيت اجتماعي به قابليت الزم براي حفظ الگوهاي سنتي زبان فرهنگ مذهب هويت و عرف ملي با شرايط قابل قبولي مربوط است و امنيت زيستمحيطي نيز بر حفظ محيط زيست بشري بهعنوان سيستم پشتيباني ضروري كه تمامي حيات بشري بدان متكي است ناظر ميباشد. اين پنج بخش جدا از يكديگر عمل نميكنند بلكه هر يك از آنها داراي كانون مهمي در مسئله امنيت و روشي براي تنظيم اولويتها بوده و از طريق ارتباطات قوي همگي

7 81 بيوتروريسم( موردي )مطالعه ملي امنيت با زيستمحيطي امنيت رابطه جنايي سازمانهاي اقتصادي رفاه زيست محيط تخريب مانند مسائلي هستند. متصل ديگر هم به اهميت افزايش برخوردارند. گذشته مسائل با متفاوت ماهيتي از افراد گسترده مهاجرت و بينالمللي امنيت مفهوم خود درباره تجديدنظر بلكه امنيتي تهديدهاي در بازانديشي تنها نه»جديد«مسائل اين 128(. 1383: همكاران و تريف )تري ميسازد ضروري را زيستمحيطي امنيت 2-2. دارد انسان جمعي زندگي و حيات با مستقيم ارتباط زيستمحيطي مسائل و زيست محيط بحث شك بدون دارد انساني حيات بر زيانبار اثر زيست محيط بر منفي اثر و عارضه نوع هر زيرا بهگونهاي است داشته مستقيم نسبت سياسي واحدهاي امنيت و توسعه جستارهاي با زيست محيط بشر مدنيت و زيست زيستكره و بومها زيست سازنده عناصر كاركرد در اختالل گونه هر كه بيستم قرن دوم نيمه در زيستمحيطي مباحث 86(. الف: 1390 راد )كاوياني ميكند تهديد را جوامع عملي فرايندهاي وارد قرن اين اواخر در و گذراندند را خود تئوريك تكامل و رشد سير حوزه به مباحث اين ورود كردند پيدا حضور سياستگذاري و سياسي حوزههاي در و شده غربي امنيت مسائل طرح و انتقادي مكتب ظهور با و گرفت صورت تأخير با اندكي امنيتي مباحث مورد و گرفته شكل روند اين بوزان باري بهويژه مكتب اين انديشمندان ازسوي زيستمحيطي )لطفي گرفت قرار اجرايي و سياستگذاري مطالعاتي نظري بخشهاي در مرتبط نهادهاي توجه درواقع خوب نه و زيانبارند نه خود خودي به زيستمحيطي تحوالت 131(. 1390: همكاران و اي پديدهها اين از كه است طبيعي عوامل و زيستمحيطي پديدههاي با تعامل حال در جامعه اين عناصر بين موجود روابط در بشر غيرخردمندانه و غيرمنطقي دخالت يعني تهديد. يا ميسازد فرصت بارانهاي بارش مثال ميشود موجب كه است طبيعت نظام زدن برهم و طبيعي غيرزنده و زنده است رفته بين از انسان بيرويه بهرهبرداري علت به آنها گياهي پوشش كه مناطقي در فصلي شديد و تهديدات كه نحوي به امنيت مفهوم توسعه شود. محيط نابودي و ويرانگر سيلهاي بروز به منجر جنگ پايان است. انجاميده فراگير بسيار رويكردي ظهور به برگيرد در را زيستمحيطي خطرات پي در غيرسنتي رويكرد به سنتي چارچوب از را جهاني نظام و امنيت تحليل و درمطالعات تغيير سرد بازيگران و كنشگران ميان در ملي و انساني امنيت قالب در زيستمحيطي امنيت مفهوم طرح داشت. سياسي واحدهاي امنيت و توسعه قدرت مناسبات در زيست محيط جهاني اهميت بر ناظر سياسي

8 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 83 شماره 22 سال / 82 در يا خود زندگي فضاي صيانت و حفظ در انسان توانمندي 91(. الف: 1390 راد )كاوياني است ويرانگريها ساختها مهم عامل انسان كه است واقعيت اين بيانگر آن چشماندازهاي ويرانگري و سالم بستري آوردن فراهم و زيست محيط حفظ ميباشد. زيستي قلمروهاي در اختالل و تركيب افراد و گروهها سازمانها دولتها ازسوي بسياري طرحهاي و برنامهها ارائه لزوم بشر براي آرام وجود اما دارند زيست محيط حفظ به زيادي تمايل دولتها از برخي هرچند است. شده موجب را محيط بقاي و حفظ كه بزنند فعاليتهايي به دست دولتها همين كه است شده باعث منافع برخي 1980 دهه اواخر در 104(. 1386: متكي پاكنژاد و )زينالعابدين مياندازد خطر به را زيست مسئله يك بهعنوان زيست محيط اهميت 1989 سال در برانگيزنده مقالههاي برخي انتشار با بهويژه با موضوع اين و شده ارئه باره اين در بيشتري تحليلهاي پيوسته پس آن از يافت افزايش امنيتي 232(. 1383: همكاران و تريف )تري است شده رو روبه كامل نه ولي توجه قابل پذيرشي به نسبت نگراني تشديد با همگام منابع و زيست محيط مسائل از آگاهي كه حالي در سختتر گذشته در ديگر زمان هر از مزبور موضوعات واقعي درك مييابد افزايش آنها كاهش جنبههاي از بسياري بودن انتزاعي و بودن نامحسوس از ناشي امر اين و ميشود و علي روابط درك در مردم ديگر عبارت به است. جهاني منابع و زيست محيط كيفيت را اين مرور به همه حال هر به داشت. خواهند بيشتري دشواريهاي محيطي معماهاي معلولي طبيعي اجتناب غيرقابل فراگردهاي از بيش انسانها خود عمدي اقدامات كه ميكنند درك در نارضايتي و خصومت بروز به خود نوبه به و دارد نقش مشكالت اين آمدن بهوجود در زيست محيط و منابع به وارده فشارهاي بودن نامساوي ميشود. منجر كشورها بين و درون ميدهد نشان آنها مؤثر مديريت براي كشورها قابليت و فشارها اين شدت بين را رابطهاي 106(. 1392: دوويلد و ويور )بوزان تهديد 2-3. ثبات كه چيزي هر معناي به اصطالح در و است دادن بيم و ترساندن معناي به لغت در تهديد احتمالي و بالقوه تحرك و اقدام هر به تهديد همچنين اندازد خطر به را عنوان يك امنيت و نهاد فرد حياتي اهداف و موجوديت كه ميشود اطالق فرهنگي و اقتصادي نظامي سياسي بازداشته هدف به رسيدن از را ما كه چالشهايي و موانع نيز و بيندازد خطر به را كشوري يا

9 83 بيوتروريسم( موردي )مطالعه ملي امنيت با زيستمحيطي امنيت رابطه دارد قرار امنيت مقابل نقطه تهديد شود. آن به دستيابي در ما سرعت كاهش باعث يا و امنيت شود احساس تهديدي هرگاه برعكس و نباشد تهديد كه دارد وجود امنيت زماني تهديد مورد را كشور هر حياتي منافع و امنيت موجوديت كه تهديداتي برميبندد. رخت گستردگي بهدليل كه تهديدات از دسته اين است. برخوردار اساسي اولويت از ميدهند قرار حركت راه سر بر ميتوانند راحتي به معروفند استراتژيك تهديدات به آنها پيامدهاي عمق و و موجوديت اساسا يا كنند ايجاد جدي موانع توسعه و پيشرفت سوي به جامعه يك عمومي و پيدايش علل ماهيت نظر از تهديدها دهند. قرار تهديد معرض در را كشور يك هويت نظر آن از تهديد ماهيت آنهاست. ماهيت در تفاوت مهمترين دارند. تفاوتهايي وقوع زمان مناسب تدافعي رويكرد پيشبيني و تدارك به نسبت آن شناخت با ميتوان كه است مهم اقدام مختلف اشكال در دفاعي دكترينهاي تدوين براي ميتوان دليل همين به كرد. اقدام مسائل از بشري جوامع عليه مطرح تهديدات از بسياري امروزه 43(. 1389: )عسگري كرد صرفا و داشته غيرامنيتي ظاهري هرچند تهديدات اين ميگيرند. سرچشمه زيستمحيطي كشورهاي ملي امنيت نتيجه در و جامعه امنيت عمل در ليكن ميكنند جلوه طبيعي تهديداتي از چشمگيرتري و بيشتر بسيار تبعات و آثار گاهي و داده قرار تأثير تحت را وقوع محل جوامع امنيتي مسئله امروز جهان در كه دريافت بهتدريج انسان ميآورند. همراه به را جنگها شامل نيز را آن و داشته جنگ از وسيعتر مفهومي كه تعارض و تضاد بلكه جنگ نه را انساني و سطوح در كه تعارضهايي و تضادها درون از تهديد اساس اين بر ميدهد. شكل ميشوند متنوعي طيف با ما لذا است. آمده پديد ميگيرد شكل سياسي اجتماعي حيات مختلف ابعاد 37(. 1383: نصري و )افتخاري هستيم مواجه نظامي تهديدات فقط نه و تهديدات از با است بوده اجتماعي و سياسي تهديد بنيادي مسائل از سنتي بهطور نظامي امنيت به توجه امنيتي اجتماعي و سياسي مسائل است حاكم بزرگ كشورهاي بين كه اتمي ركود حالت به عنايت امنيت كار دستور در ركود حالت گسترش با است.همزمان كرده پيدا مهمتري جايگاه بهتدريج زيستمحيطي تهديد شدهاند. تبديل توجه محور به زيستمحيطي و اقتصادي تهديدات نظامي جايي تا شايد و ميزند لطمه دولت مادي پايگاه به اقتصادي و نظامي تهديدات همانند ملي امنيت زيستمحيطي تهديدات به سنتي لحاظ از كند تهديد را آن نهادهاي و دولت آينده كه رود پيش طبيعي شرايط از بخشي و ميدهند رخ بهندرت و هستند اتفاقي گويا كه ميشد نگريسته بهگونهاي

10 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 83 شماره 22 سال / 84 هستند مربوط سرنوشت به گيرند قرار ملي امنيت كار دستور در بتوانند آنكه از بيشتر و زندگياند آن جغرافيايي موقعيت كشور هر ملي امنيت تهديدكننده عوامل از يكي 45(. 1378: )بوزان مكان آن آسيبپذيري ميزان و جغرافيايي مكان يك پيشرفت و توسعه ميزان بين است كشور بهعنوان تروريستها براي بيشتر اهميت داراي و ارزشتر با نقاط چون دارد وجود مستقيم رابطه مكان يك فضايي برد چقدر هر لذا ميشود انتخاب كارا ضربه كردن وارد جهت نظر مورد هدف بيشتري ارزش و قابليت و بود خواهد افزونتر نيز مكان آن اهميت و ارزش باشد بيشتر جغرافيايي موقعيت و است منطقهاي قدرتي ايران دارد حمله براي را تروريستها ازسوي شدن انتخاب جهت خود طبيعي وگاز نفت عظيم ذخاير درنتيجه جهاني اقتصاد و بينالمللي انرژي امنيت در مهمي براي امنيتي خاص شرايط ايجاد باعث كه است راهبردي جغرافيايي ويژه اهميت داراي و دارد در دفاع است. كرده ما متوجه زماني خاص برهههاي در را مختلفي تهديدهاي و گرديده كشورمان شرايط به توجه با لذا و ميباشد آگاهي كسب نيازمند حمله يك بالقوه و بالفعل تهديدات مقابل ور پيش و متصور تهديدهاي انواع با مقابله نحوه جهت نياز مورد برنامهريزي هماكنون از بايد حال كنيم. اتخاذ را ملي امنيت برقراري و حفظ جهت مناسب دفاعي استراتژي و نمود را بيوتروريسم 2-4. ترور عبارت جهان سياسي فرهنگ در شده گرفته وحشت و ترس معناي به Terror التين ريشه از ترور اهداف با گسترده يا محدود حوزهاي در افرادي يا فرد عليه مخفيانه و خصمانه اقدام هرگونه از است همچنين.) باجخواهي يا ارعاب ايجاد هدف با صنعتي كشاورزي اقتصادي از استفاده و وحشت ترس ايجاد راه از كه ميشود اطالق گروهي يا فرد اعمال و رفتار به و سردترور يكي است دوگونه خود ترور برسد. خود سياسي هدف به ميخواهد زور سالح از استفاده با تا ميكوشد تروريست گروه يا فرد سرخ ترور در سرخ«.»ترور ديگري يا موفقيت كه است طبيعي ورزد. اقدام خود سياسي رقيب فيزيكي حذف به سرد يا گرم مورد در اما دارد. نظر مورد فرد نابودي عدم يا نابودي به بستگي ترور نوع اين موفقيت عدم بد هدف بلكه نيست حريف فيزيكي نابودي هدف است سرد جنگ همچون كه سرد ترور سياسي اهداف به تنها ترور نوع اين البته است. اقداماتش از جلوگيري براي او كردن نام

11 85 بيوتروريسم( موردي )مطالعه ملي امنيت با زيستمحيطي امنيت رابطه هك داشت توجه بايد اما ميخورد. چشم به نيز غيرسياسي عرصههاي در و نميشود محدود 24(. 1384: )حمزهزاده است سرخ ترور براي مقدمهاي خود گاه سرد ترور سياسي بعد در تروريسم پديده اين است. امروز جهان در بينالمللي و ملي امنيت حوزه در مهم مقولههاي از يكي تروريسم توانسته و شده تبديل راهبردي معضل يك به كرده پيدا نوين تكنولوژيهاي با كه پيوندي علت به Nye,( كند تبديل بينالمللي عرصه مهم بازيگران به را پيچيده و تشكيالتي اما كوچك گروههاي ريشه تروريسم موضوع است معتقد و نميداند جديد پديدهاي را تروريسم ناي جوزف :2004(. 5 قرنهاست آنكه وجود با را تروريسم پديده وي ديگر ازسوي دارد. بينالمللي و سياسي تاريخ در از شيوهاي و نوع تروريسم وي نظر از نميداند. ايدئولوژي يك است شده وارد سياسي صحنه در متن از )خارج بيگناه انسانهاي عليه عمومي و آگاهانه حمله يك بهعنوان اغلب كه است درگيري تروريسم ناي نظر به ميشود. تعريف وحشت و ترس ايجاد هدف با شده( سازماندهي جنگ يك و بود بيبهره جمعي كشتار ابزار از و داشت مشخصي و واضح سياسي اهداف تقريبا بيستم قرن در پاياني سالهاي در اما ميشدند. حمايت و كنترل حكومتها توسط تروريستي گروههاي از بسياري هم كه گرفت شكل ديني اعتقادات پايه بر تروريستي گروههاي و كرد تغيير گرايش اين بيستم قرن محدود انگيزههاي بنابراين بودند. شده غني بسيار اعتقادي بعد از هم بودند ديده آموزش خوب گرديد معرفي آخرت جهان آن پاداش و داد ماهيت تغيير انتقامجويانه و نامحدود انگيزههاي به سياسي پايين متوسط فاصل حد در و متوسط طبقه ميان در بيشتر تروريستي اقدامات و تروريسم.)Ibid.: )206 گروههاي اعضاي و ميشود ارزيابي شكل همين به وضعيت نيز خاورميانه در دارد. رواج باال متوسط و.)Laqueur, :2003 )17 هستند متوسط طبقه از عمدتا نيز جهان از منطقه اين در تروريستي و آگاهانه حال عين در و رعبآور و خشونتآميز اقدامي تروريسم گفت ميتوان كه است فرهنگي اجتماعي اقتصادي حتي و سياسي عموما مقاصد و اهداف با يافته سازمان كش بدون ميشود. برده بهكار غيرنظامي و بيگناه جمعيت عليه جمعي يا فردي بهصورت ميكند تهديد را انسانها حيات كه است تروريسم پديده كنوني جهان معضالت از يكي مخدوش را دولتها امنيت ميدهد قرار خطر معرض در را كشورها ميان دوستانه روابط است. امنيت و صلح به بشر دستيابي براي اساسي و جدي موانع از يكي و ميكند

12 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 83 شماره 22 سال / 86 زيستي( )تروريسم بيوتروريسم ارعاب بهمنظور آنها فراوردههاي يا انگلي ويروسي ميكروبي عوامل از سوءاستفاده بيوتروريسم لاس در بينالملل پليس تعريف براساس ميباشد گياهان يا دامها نابودي و انسانها هالكت يا آسيب يا كشتن هدف با سمي يا بيولوژيكي عوامل كردن منتشر از است عبارت بيوتروريسم 2007 و تهديد وحشتآفريني بهمنظور و قبلي نيت و قصد با گياهان و حيوانات انسانها به رساندن يا سياسي خواستهاي كردن برآورده يا عملي انجام به مردم از گروهي يا دولت يك ساختن وادار مدفوع كه باستان روم زمان از ميكروبي تروريسم اوليه كاربرد.) اجتماعي زماني چهاردهم قرن تا تروريسم از نوع اين دارد قدمت ميكردند پرتاب دشمنان سمت به را رد كه اقدامهايي اولين از داشت. ادامه ميرفت بهكار دشمن شهرهاي به نفوذ براي طاعون كه امر متولي بهعنوان ژاپن ارتش در 731 واحد تشكيل شد انجام سالحها اين كاربرد به نوين دوران جهاني جنگ از پس بود ژاپن ارتش براي قدرتمند نمونه يافتن و سالحها اين مورد در تحقيق پخش آزمايش اجراي كرد جلب پيش از بيش فعاليتها اين به را جهانيان توجه كه واقعهاي دوم بود اسكاتلند غرب در گرينارد غيرمسكوني جزيره در انفجاري بمبهاي وسيله به آنتراكس اسپور و سپتامبر در همچنين ميشد. پيدا آنتراكس اسپورهاي جزيره اين خاك در ميالدي 2000 سال تا و نوارهاي با نامههايي يافت شيوع عمدي حمالت از ناشي زخم سياه از متعددي موارد 2001 اكتبر مهمترين شدكه ارسال آمريكا كنگره و خبري رسانههاي و ادارات به زخم سياه ميكروب به آلوده است. جديد هزاره در بيوتروريسم رويداد اگروتروريسم بيماريهاي از استفاده شامل ميباشد اگروتروريسم از جزئي خود كه كشاورزي بيوتروريسم كه است كشاورزي بخش در وسيع تخريب و آسيب ايجاد بهمنظور گياهي و حيواني داشت. خواهد دنبال به را انسانها در هراس ايجاد حتي و انساني خطرات اقتصادي آسيبهاي هر كلي بهطور ميشود. دولت و تجارت افراد به اقتصادي ضررهاي باعث اگروتروريسم شدن آلوده دامي و گياهي محصوالت توليد كاهش اكوسيستمها تخريب باعث كه عاملي محصوالت و احشام و گياهان توسط بيماريزا عوامل شيوع و پخش باعث آنها محصوالت طبقهبندي اگروتروريستي اقدام نوعي و انداخته خطر به را جامعه غذايي زنجيره امنيت بشود آنها

13 رابطه امنيت زيستمحيطي با امنيت ملي )مطالعه موردي بيوتروريسم( 87 ميشود. در بعضي از كشورهاي در حال توسعه كه غذاي اصلي مردم را محصول كشاورزي نظير برنج و گندم تشكيل ميدهد ممكن است با ايدههاي تروريستي به آسيب بيولوژيك غالت و از بين بردن آنها بپردازند و مسبب قحطي سوء تغذيه كاهش ايمني و عفونتهاي مكرر شوند. در كشوري مانند ايران مزارع گندم و برنج بهعنوان اساس تغذيه مردم ميتواند مورد حمالت بيوتروريستي قرار گيرد. بيماري تب برفكي به جمعيت حساس كشوري كه اين بيماري را ندارد سبب ضربه سنگين اقتصادي ميشود چنان كه در سالهاي 2000 الي 2007 انگلستان مورد حمله قرار گرفت و ميلياردها دالر خسارت مالي ديد. در اين سالها انگلستان براي جلوگيري از انتشار بيماري مجبور شد بيش از يك ميليون رأس گاو را معدوم كند جنبههاي رواني بيوتروريسم به دنبال حملههاي بيوتروريسمي معموال ترس و واهمه شديدي بر جامعه بيماران كاركنان بهداشتي و عموم مردم مستولي ميشود. پاسخهاي رواني مردم حادثهديده ممكن است بهصورت وحشت عصبانيت نگرانيهاي بيمورد در مورد عفونت ترس از سرايت بيماري خياالت واهي جدا شدن از اجتماع و روي آوردن به كارهاي غيراخالقي باشد. در چنين مواردي ميبايست حتما در مديريت برنامه كمك از روانپزشكان روانشناسان مددكاران اجتماعي روحانيون و گروههاي داوطلب گنجانده شود. در حمالت بيوتروريستي با وجود آنكه آسيبهاي انساني و اقتصادي بسيار باال است آسيبهاي رواني متناسب با آنها نبوده و ابعاد بسيار فراتري به خود ميگيرند لذا در كشف عملياتها قبل از وقوع بايد نهايت دقت را به خرج داد تا خبر آنها در سطح جامعه پخش نگشته و باعث وحشت مردم نشود و در هنگام برنامهريزي جهت آمادگي در برابر حمالت بيوتروريستي بايد جنبههاي رواني مسئله و همچنين نحوه جلوگيري از ايجاد واهمه در ميان مردم نيز مورد مالحظه واقع شود. زيرا احساس امنيت مردم از بين رفته و مردم در وحشت به سر خواهندبرد. يك حمله بيوتروريستي ممكن است داراي هزاران نفر تلفات باشد ولي حتي تلفات بسيار كم مانند آنچه در اثرر آنتراكس در اياالت متحده رخ داد نيز ميتواند فشار اجتماعي مخرب و اثرات رواني طوالنيمدت را به بار آورد )لوبيتس 2(. 1384: بنابراين براي اينكه عمليات امداد و نجات مصدومين

14 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 83 شماره 22 سال / 88 كاهش براي برنامههايي بايستي گيرد صورت موفقيت با بيوتروريستي حمالت از ناشي از بعد هم و حمله زمان در هم بايد شود. طرحريزي حوادث دراين افراد بر رواني فشار و بيماري از ناشي نگراني يابد. كاهش رواني فشار اين كه گيرد صورت اقداماتي آن ممكن نيز عوامل ساير و احتمالي اقتصادي خسارت يا و خانواده اعضاي احتمالي مرگ اجتماع براي نهايتا كه شود افراد اينگونه در ثانويه استرس نوعي ايجاد باعث است 145(. )همان: داشت خواهد پي در منفي اثرات احتمالي حمله و اقدام يك رواني و روحي جنبههاي شدت به توجه با لذا رد تدافعي اقدامات مهمترين و اساسيترين از كه ميرسد نظر به كشور به بيوتروريستي افراد عموم به موقع به و كافي اطالعرساني بحث همگاني آموزش كنار در زمينه اين كه ميباشد عادي مردم ساير همچنين و قضيه در دخيل پزشكي پرسنل از اعم جامعه ساالنه و منظم مانورهاي اجراي قبيل از مختلف راههاي از اطالعرساني و آموزش اين چاپ علمي مجالت و نشريات روزنامهها صداوسيما توسط اطالعرساني كشور در تأثير يقين به حمله وقوع از قبل اطالعرساني و بود خواهد دستيابي قابل و... مرتبط كتب در رواني و روحي ضايعات و اثرات كاهش و آمادگي ايجاد در چشمگيري نقش و داشت. خواهد حمله هنگام تحقيق يافتههاي 3. ايران موقعيت 3-1. مذاهب و فرهنگها كثرت و تعدد نظر از كه است جغرافيايي مهم مناطق جمله از آسيا غرب منطقه اين در نيز مداخلهگر كشورهاي دخالت ميرود شمار به توجهي قابل نمونه اقوام و نموده تشديد را اجتماعي و سياسي شكافهاي و شده منجر جمعي امنيت تضعيف به همواره جهاني اقتصاد و بينالمللي انرژي امنيت در مهمي موقعيت و است منطقهاي قدرتي ايران است. از تابعي ايران در جمعيت طبيعي پراكنش دارد. خود طبيعي وگاز نفت عظيم ذخاير درنتيجه اداري اجتماعي عوامل از متأثر متغيرها اين بر افزون آن فشردگي و اقتصادي طبيعي عوامل در خود تمدني و فرهنگي هويت شاخصههاي داشتن عالوهبر ايران است. بوده سياسي و منابع وجود ژئواكونوميك و ژئوپليتيك موقعيت دارد. قرار پيراموني فرهنگي نواحي تماس

15 رابطه امنيت زيستمحيطي با امنيت ملي )مطالعه موردي بيوتروريسم( 89 غني هيدروكربني و همسايگي با دو قدرت ژئواستراتژيك بري )روسيه( و دريايي )انگلستان و اياالت متحده( نقش مهمي در گذار رويدادهاي دو سده اخير ايران داشته است. ايران از جمله كشورهاي متكثر و برخوردار از ويژگيهاي گوناگون است. تاريخ ايران آكنده از اختالط و اتفاق ميان عقايد و آرا و دين و دولت است. هم اكنون نيز از لحاظ روابط خارجي با توجه به ايدئولوژي و مذهب خاص )شيعه( و اختالفات بنيادي و اساسي با افراطگرايي مذهبي و قوميتي در منطقه و حمايت از گروههاي مبارز فلسطيني حزباهلل لبنان دولت سوريه همچنين تعداد زياد همسايگان در اطراف كشور آن هم با شرايط خاص خود مثل افغانستان و عراق )مشكالت امنيتي( تركيه و پاكستان )قدرتهاي رقيب( كشورهاي عربي خليج فارس و آذربايجان )تفاوت ديدگاه و ايدئولوژي( از لحاظ مسائل داخلي نيز بحث تحركات و اقدامات گاه و بيگاه گروهكهاي معاند نظام بهخصوص در نوار مرزي جنوب شرقي و شمال غربي كه ازسوي دشمنان خارجي مورد حمايت و پشتيباني قرار ميگيرند و از دگر سوي بحث حقوق هستهاي حل نشده با دولتهاي غربي و اختالفنظرهاي موجود در ساير زمينهها سرآغاز ايجاد كدورت و دشمني كشورهاي غربي و در رأس آنها آمريكا و رژيم صهيونيستي با كشورمان گرديده است كه در اغلب موارد امنيت ملي كشورمان را مورد خدشه قرار داده و باعث ايجاد شرايط خاص امنيتي گرديده و تهديدهاي مختلفي را در برهههاي خاص زماني متوجه كشور ما شده است تهديدات اگروتروريسم در كشور هدف اصلي بيوتروريسم كشاورزي به خطر انداختن امنيت زنجيره غذايي كشور است. موضوع امنيت زنجيره غذايي بسيار گسترده است و شامل سالمت انسان گياهان و مزارع احشام و طيور و... ميباشد. بيوتروريسم كشاورزي كه خود جزئي از اگروتروريسم ميباشد شامل استفاده از بيماريهاي حيواني و گياهي بهمنظور ايجاد آسيب و تخريب وسيع در بخش كشاورزي است كه آسيبهاي اقتصادي خطرات انساني و حتي ايجاد هراس در انسانها را به دنبال خواهد داشت. ايران به داليل مختلف نظير تنوع باالي زيست گياهي )كوه جنگل كوير و... تنوع توپوگرافي و قرار گرفتن تحت تأثير الگوهاي اقليمي متفاوت )اقليم مديترانهاي سرد خشك گرم مرطوب و بياباني( از تنوع زيستي بسيار بااليي برخوردار است. آمارها نشان ميدهند كه بيش از يك چهارم

16 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 90 / سال 22 شماره 83 ارزش صادرات غيرنفتي يك چهارم اشتغال و بيش از 93 درصد از عرضه غذا در داخل كشور به بخش كشاورزي اختصاص دارد. اين بخش از نظر توليد اشتغال صادرات حفاظت و بهرهبرداري اصولي از منابع طبيعي و خدادادي توسعة تحقيقات و فناوريها و توسعة مشاركتهاي مردمي يكي از اركان مهم اقتصاد و امنيت كشور به حساب ميآيد ضمن اينكه ايران در بسياري از موارد جزء كشورهاي مهم توليدكننده محصوالت كشاورزي قرار ميگيرد. بنابراين ميتوان گفت كشاورزي يكي از اولويتهاي كشور ميباشد و هرگونه اعمال خرابكاري در آن با تبعات گسترده اجتماعي و سياسي همراه است. بهعنوان مثال در مهر سال 1389 معاون تحقيقات آموزش و ترويج كشاورزي وزارت جهاد كشاورزي در مورد تب برفكي شايع در ميان دامهاي بخشي از كشور در آن زمان اظهار ميكند: گفته شده است تب برفكي دام بهدليل ورود دام قاچاق بوده است اما احتمال بيوتروريسم از جانب كشورهاي اروپايي يا همسايه منتفي نيست هرچند با تالش پژوهشگران كشور در سريعترين زمان ممكن با آن مقابله شد. وي همچنين مقابله با اگروتروريسم را در تأمين امنيت غذايي كشور مؤثر خواند و گفت: در اين زمينه زيرساختهاي الزم انجام شده وكار اصلي ايستگاههاي تحقيقاتي مبارزه با اگروتروريسم در كشور است.) در ماجراي خودكفايي گندم در سال 1386 يك سال بعد از خودكفايي واردات گندم اوج گرفت كه موجبات نارضايتي عمومي و بهويژه كشاورزان شد و هزينههاي زيادي را بر كشور تحميل كرد. با تحقيقاتي كه صورت گرفت مشخص شد مسبب آن آفتي است كه از پاكستان وارد كشور شده و روي مزارع غرب كشور اثر گذاشته و در آن سال قسمت عمده مزارع غرب را آلوده كرده است. همچنين در نمونه ديگر ميتوان به شاليزارهاي شمال كشور اشاره كرد كه با وارد كردن سرخس آزوال توسط محقق داخلي از ژاپن نابودي شاليزارها و تبديل آنها به مرداب را سبب شده است. سرخس آزوال در ژاپن باعث عدم نيازمندي برنج به كود نيترات ميشود و بازده توليد را چند برابر ميكند اما در آنجا حشرهاي وجود دارد كه با خوردن سرخس باعث كنترل جمعيت آن ميشود. عدم توانايي براي جلوگيري از رشد اين سرخس در مزارع شمال و در حقيقت متفاوت بودن زيست بوم آن منطقه با منطقه شمال و عدم توجه به تنوع زيستي هر منطقه باعث شده است توليد داخل به شدت تحت تأثير قرار بگيرد )انديشكده راهبردي تبيين 1391(.

17 91 بيوتروريسم( موردي )مطالعه ملي امنيت با زيستمحيطي امنيت رابطه بيولوژيك سالحهاي عوامل جديد نسل 3-3. بيماريها از عمومي وحشت و نگراني اين پزشكي و ژنتيك علوم در حاصله پيشرفتهاي با است. شده نيز سوءاستفادهها برخي موجب پيشرفتها همين اما است شده برطرف حدودي تا توان و بيولوژي سنتتيك بيوتكنولوژي ژنتيك مهندسي مولكولي بيولوژي علوم گسترش حدت بيماريزايي مولكولي عوامل شناسايي و ژنها نوتركيبي و دستكاري جهت علمي گسترده تا است شده سبب همهگيري قدرت افزايش دارويي مقاومت افزايش امكان و كشنده سموم هب بيولوژيك سالحهاي توسعه منع بينالمللي كنوانسيونهاي و قوانين برخالف نظامي محققان شناخت يا واكسن ساخت براي تالش مانند توجيهاتي با البته و خطرناك عوامل تهيه و تحقيق دانشمندان ميدهد نشان موجود شواهد و اسناد بزنند دست عوامل اين بيماريزايي عوامل و علل اطفال فلج خطرناك ويروس شدهاند. آزمايشگاه در ميكروب اولين سنتز به موفق 2010 سال در آزمايشگاه يك دانشمندان است. شده تهيه ژن نوتركيبي نوين روشهاي با انساني آبله ويروس و ژنهاي شناسايي ضمن شدند موفق نگرانكننده و ابهامبرانگيز اقدامي در آمريكا در پيشرفته نفر ميليون 50 مرگ سبب كه اسپانيايي آنفلوانزاي به موسوم 1918 سال فوقكشنده آنفلوانزاي دانشمندان كنند. تكثير سلولي كشت در و سنتز ژن تركيبي نو روش به را آن گرديد جهان در ساختهاند مقاوم آن عليه بر موجود واكسن به را آن زخم سياه باكتري ژنتيكي دستكاري با روسي انتقال همچنين و محيطي شرايط به مقاومسازي يا و دارويي مقاومت انتقال از بسياري تجربيات و غذا و دارو همچنين 38(. 1392: )كرمي دارد وجود باكتريها به كشنده مختلف سموم ژنهاي برنامههاي در گاهي كه هستند وسيع مقياس با بيوتروريستي اعمال براي مهم استراتژيك هدف دو معاون 1390 بهمن در مثال براي ميگيرند. قرار كشور يك مردم عليه بيوتروريستي حمالت كه غيرمجاز بدنسازي مكملهاي مورد در ايران بهداشت وزارت داروي و غذا سازمان دارويي علت به مكملها اين كه كرد اعالم و داد هشدار ميشوند عرضه ورزشي باشگاههاي در اغلب دارو و غذا سازمان دارويي معاون ميكنند عقيم را مصرفكنندگان غيرمجاز هورمونهاي داشتن براي بيوتروريسم قالب در توطئهاي كه است آن از حاكي مكملها اين فراواني ميكند اضافه خود اين و كنند منقرض را ايراني نسل ميخواهند و اجراست حال در ايراني نسل بردن بين از اقتصادي سودهاي از خطرناكتر و فراتر بسيار كه باشد ايرانيان عليه بيوتروريسم از بخشي ميتواند 1391(. نيوز )مشرق مكملهاست اين فروش

18 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 83 شماره 22 سال / 92 كشور زيستي پدافند وضعيت 3-4. شامل زيستي تهديدات حوزههاي كشور غيرعامل پدافند سازمان رئيس دكترجاللي اعتقاد به و ميشود غذايي صنايع و آشاميدني آب گياهان و نباتات زيست محيط طيور و دام انسان و دارد ويژگيهايي جنگ اين و است زيستي سالحهاي بهكارگيري معناي به زيستي جنگ فراگيري قابليت و است كم بسيار حمله هزينه زيستي جنگ در ميماند. مجهول فاعل اصوال گمنام سريع انتقال قابليت افزود: خصوص همين در وي است زياد بسيار زيستي بستر در ويژگيهاي ديگر از حمله منشأ اثبات در ناتواني و سالح ساده توليد امكان حملهكننده بودن كشور زيستي پدافند حوزه در موجود عمده چالشهاي ايشان اعتقاد به ميباشد. زيستي جنگ درك و مفاهيم و ادبيات نبود مشترك راهبردهاي و اهداف مناسب چشمانداز نبود شامل: زيستي پدافند زمينه در كافي تجربه عدم دستگاهها بين در زيستي تهديدات از مشترك كلكسيونهاي و بانكها نبود زيستي تهديدات تشخيص و آشكارسازي رصد سامانه نبود آزمايشگاهي و تخصصي زيرساختهاي در ضعف كشور در زيستي پدافند تخصصي زيرساختهاي بودن آسيبپذير و زمينه اين در متخصص نيروهاي نبود كشور زيستي پدافند كشور زيستي پدافند روي پيش چالشهاي جمله از زيستي تهديدات برابر در كشور مختلف كرد اشاره زيستي اخير جنگهاي نمونههاي به كشور غيرعامل پدافند سازمان رئيس است. ما كشور در تخمگذار مرغ به تهاجم مرغي آنفلوانزاي آمريكا و چين بين سارس گفت: و جنگهاي نمونههاي از ميسوزاند را اشياء و انسان بدن كه غزه در سفيد فسفر از استفاده و زمان در زيستي تهديدات اهداف جاللي دكتر ميشود. محسوب گذشته سال چند در زيستي اقتصادي زيرساختهاي به رساندن آسيب افزود: و دانسته اقتصادي اهداف بيشتر را صلح سالمت به رساندن آسيب غذايي و بهداشتي امنيت بردن بين از و جامعه در ترس ايجاد در زيستي تهديدات اهداف ديگر از كشور به سنگين هزينههاي تحميل و جامعه عمومي تدوين را زيستي پدافند قرارگاه عمده اولويتهاي جاللي دكتر ميرود. شمار به صلح زمان اسناد تدوين شفا قرارگاه كلي عمل اقدام مركز فعالسازي زيستي پدافند راهبردي سند استاني ساختارهاي فعالسازي و سازماني معماري تهديد ششگانه حوزههاي در عملياتي برگزاري و درمان و تشخيص قدرت جمله از تخصصي توانمنديهاي تقويت زيستي پدافند.)1392 ملي پايداري اطالعرساني )پايگاه ميداند زيستي پدافند رزمايشهاي

19 93 بيوتروريسم( موردي )مطالعه ملي امنيت با زيستمحيطي امنيت رابطه بيوتروريستي حمالت با مواجه جهت برنامهريزي 3-5. برد پيش در مسئوليتها انواع گرفتن دست در با كه هستند مردم اين مدرن جنگ يك در هزينه كمترين با حفاظتي اقدامات ازاينرو دارند. دست در را پيروزي كليد جنگ انجام در ميتواند و بوده برخوردار خوبي كارايي از و اجرا قابل سادگي به خوب آموزش با ولي و )متقي شوند واقع مؤثر چشمگيري نحو به دشمن امكانات و تجهيزات پيشرفتهترين برابر هب برقآسا بهطور ميتواند راحتي به بيوتروريسمي عمليات هر 28(. الف: 1392 همكاران باشيم. بحران يك با رويارويي آماده بايد بيوتروريسم دفاع در بنابراين شود. تبديل ملي بحران و پزشكي سازمانهاي چه اگر است. خارج معين سازمان دو يا يك عهده از بحرانها با مقابله اين مهار جهت ولي ميدهند تشكيل را بيوتروريسم دفاع اصلي ستون انتظامي نظامي نهادهاي اقدامات با مقابله راه اساسيترين شايد و مهمترين است. وسيعتري همكاري به نياز مهم امر عكسالعمل و تشخيص براي بهداشتي مراقبت سامانه تقويت اول درجه در بيوتروريستي عمومي يا و فردي از اعم بهداشت تقويت همچنين و باشد زيستي عوامل با مقابله در سريع )حمزهزاده برساند حداقل به يا و ببرد بين از يا را غيرانساني اقدام اين از ناشي خطر ميتواند اورژانس مراكز در بهويژه بيماران ناگهاني هجوم بيوتروريستي حمله يك از پس 185(. 1384: هك صورتي در و ميشود كاركنان به زيادي فشار آمدن وارد باعث شبانهروزي كلينيكهاي و ميشود باعث رفتارهايي چنين باشند نداشته وجود زمينه اين در قبلي آمادگي و برنامهريزي بيمارستان در چه و بيمارستاني پيش مراحل در چه مناسب پزشكي عكسالعملهاي كه يابد. كاهش بهداشتي مراقبتهاي بخش در ارائه قابل خدمات كيفيت نتيجه در و يافته كاهش غذايي مواد بيماران انتقال جهت الزم هماهنگيهاي افراد قرنطينه براي مناسب فضاهاي تأمين نيازها ديگر جمله از آلوده و تميز محمولههاي جابهجايي جهت الزم نقليه وسايل تأمين نيز و... از بسياري كوچك هرچند بيوتروريستي حادثه يك در ميشوند باعث همگي كه ميباشد (. 1384: )لوبيتس بازمانند خود عادي كارهاي از عمال و شده درگير سازمانها تشكيالت بهداشت وزارت دامپزشكي سازمان از متشكل خاصي نهاد بايد كشوري هر در هب مربوط امور خاص بهصورت.... و فرمانداريها شهرداريها زيست محيط كشاورزي ثبت بايد بيماريها اطالعات تمام كنند. مديريت را زيستي دفاع و بيماريها از مراقبت سيستم نبايد تنها دفاعي آموزشهاي اجراي جغرافيايي منطقه يك در گيرد قرار آناليز مورد و شود

20 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 94 / سال 22 شماره 83 به نظاميان محدود شود. البته احتمال اينكه همه شهروندان غيرنظامي يك شهر يا يك منطقه تجهيزات محافظتي داشته باشند كم است از طرف ديگر مراكز بهداشتي درماني شهرها در حالت معمولي براي پذيرش مصدومان جنگ بيولوژيك آمادگي ندارند بنابراين هماهنگي و همكاري بين شبكههاي بهداشت و درمان شهري و سيستم پزشكي نظامي براي به حداقل رساندن تعداد مصدومان و پيشگيري از وحشت عمومي ضروري است.) به نظر ميرسد مهمترين گام در برنامهريزي پدافند عامل و غيرعامل شناسايي مستمر تهديدات و آمادگي عليه آن است. با اينكه وظيفه اصلي اين بخش به عهده سيستمهاي اطالعاتي امنيتي و عملياتي كشور و نيروهاي نظامي و دفاعي ميباشد. فقدان اطالعات كافي در مورد نوع و ميزان تسليحات و فعاليتهاي كشورهاي متخاصم و گروههاي تروريستي در زمينه عوامل بيولوژيك سبب دشواري برنامه پدافند عامل ميشود و همين موضوع ضرورت توجه به برنامهريزي و اجراي برنامههاي پداند غيرعامل در مقابله با اين تهديدات را نشان ميدهد. بنابراين مسئوالن دفاعي كشورهاي در معرض تهديد اين فقدان اطالعات كافي را بهعنوان تهديدي بسيار جدي تلقي كرده و تالش ميكنند سيستم دفاعي و پدافند غيرعامل خود را براي حداكثر تهديد و در واقع برخورد با شرايط غيرمنتظره آماده كنند )كرمي 70-71(. 1392: در كل در صورت پيادهسازي صحيح راهبرد پدافند غيرعامل آثار مخرب جنگهاي پيش رو تقليل مييابد همچنين راهبرد پدافند غيرعامل في ذاته از برخي قابليتهاي كليدي برخوردار است كه ميتوانند پشوانه توسعه پايدار و متوازن محسوب شوند )متقي محسنزادگان و حسيني اميني 1392 ب: 17(. پدافند غيرعامل و مديريت نسبت به يكديگر بهصورت سيستماتيك عمل كرده و همانند اجزاي يك سيستم عمل ميكنند در صورت نقص در يكي از اجزاي سيستم ديگر اجزا نيز موفق عمل نخواهند كرد. در صورت علمي بودن و موفق عمل كردن پدافند غيرعامل مديريت بحران از موفقيت بيشتري برخوردار بوده و در غيراينصورت مطمئنا مديريت بحران نيز از كارايي الزم برخوردار نخواهد شد )همان: 88( رابطه امنيت ملي با امنيت زيستمحيطي امنيت در قرن بيست و يكم نميتواند تابع تعاريف كالسيك خود باشد و بيش از اين نميتواند بر پايه اقتدار نظامي يك ملت ارزيابي شود. دالبي معتقد است كه بايد مفهوم امنيت را با

21 رابطه امنيت زيستمحيطي با امنيت ملي )مطالعه موردي بيوتروريسم( 95 عنايت به ابعاد سياسي محيط آن تعريف كرد به عبارت ديگر مطالعه بعد زيستمحيطي براي طراحي يك تعريف جامع از امنيت ضروري است. امروزه نيز با وجود تغييراتي كه در مفهوم امنيت بهوجود آمده كاركرد امنيتي دولت همچنان نقشي اساسي در ارزيابي كارآمدي آن بازي ميكند و دولتي كه نتواند امنيت شهروندان را تأمين كند كارآمد تلقي نخواهد شد. كوشش براي تأمين امنيت زيستمحيطي كه بخش جداييناپذير امنيت ملي شده است در تدوين راهبردهاي ملي منطقهاي و جهاني آن را در اندازه سياستهاي عالي قرار داده است. اساسا ماهيت تهديدات در اين گفتمان برون از توان واحدهاي سياسي به شمار ميرود و مديريت بحرانهاي نوپديد زيستمحيطي مستلزم تعريف سازوكار مشاركت همه واحدها در گستره مديريت و حاكميت جهاني است )كاوياني راد 1390 الف: (. تروريسم در قرن بيست و يكم رويكردهاي نوين و بسيار گوناگوني به خود گرفته است. بيوتروريسم تنها كشتن فرد و افراد توسط سمهاي مختلف و عوامل بيماريزا نيست بلكه اين تنها بخشي از بيوتروريسم است كه توسط عدهاي بهطور عامدانه پررنگ و بولد شده است تا بخشهاي ديگر و اقدامات ديگري را كه در اين بخش ميتواند وجود داشته باشد جلوهاي نداشته باشد رويكردهاي نويني كه در حال حاضر دنيا با آنها درگير است بسيار متفاوت ميباشد و شامل بيوتروريسم در زمينه محيط زيست اقتصادي پزشكي مسائل جنسي و افزايش ميل جنسي و فحشا صنعت و امنيت زنجيره غذايي كشورها ميشود. از ويژگيهاي مهم مسائل زيستمحيطي محدود نشدن آنها ازسوي دو عنصر زمان و مكان است مسائل زيستمحيطي تبعات و آثاري بلندمدت و مستدام بر بخشهاي مختلف جوامع بشري داشته و بهتبع اين تأثيرگذاري مباحث امنيتي و امنيت ملي را نيز متأثر ميسازد امنيت زيستمحيطي ناظر بر حفظ محيط زيست بشري است كه تمام حيات بشري به آن متكي است و محافظت از محيط طبيعي منافع حياتي شهروندان جامعه و دولت از تأثيرات داخلي و خارجي )برخاسته از( روندها و تهديدات منفي در توسعه است كه سالمت انسان تنوع زيستي و عملكرد پايدار زيست بوم و بقاي نوع بشر را تهديد ميكند بر اين پايه امنيت زيستمحيطي بخش جداييناپذير امنيت ملي است. لذا با توجه به مطالب فوق مسائل زيستمحيطي بهصورت مستقيم و غيرمستقيم در امنيت ملي يك واحد سياسي تأثيرگذار بوده و هردو رابطه مستقيم و تنگاتنگي با يكديگر دارند.

22 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 96 / سال 22 شماره ميزان اثرات تهديد بيوتروريسم با توجه به مطالب ارائه شده به نظر ميرسد آگاهي و آموزش مردم همچنين برنامهريزي دولت در زمينه تهديدات و حوادث غيرمنتظره و غيرطبيعي از جمله بيوتروريسم نقش اساسي و كليدي در كاهش و مهار اثرات بحرانهاي ايجاد شده ناشي از اين حوادث ايفا ميكند براي نمونه ميتوان كشورهاي قوي و ضعيف در اين زمينه را نام برد كه دولتها و ملتهايي مثل اياالت متحده آمريكا بهدليل دارا بودن سيستمهاي پيشرفته كشف و شناسايي عوامل بيولوژيك و سيستم مجهز بهداشتي و درماني قادر به كشف و مهار تهديدات بيولوژيك در سال 2001 به كشور خود شدند همچنين رژيم اشغالگر قدس نيز سرمايهگذاري عظيمي در راستاي مهار و كنترل تهديدات تروريستي و شيميايي انجام داده است از جمله اجراي منظم مانور تقسيم ماسكهاي ضدگاز در بين كليه شهروندان آموزش عمومي مردم ايجاد پناهگاههاي زيرزميني و... كه با توجه به حجم عظيم تهديدات و حمالت انتحاري و تروريستي در مرز با كشورهاي همسايه به خوبي توانسته است اثرات تهديدات عليه خود را كنترل و مهار كند. در طرف مقابل كشورهاي ضعيفي مثل عراق و افغانستان بهدليل نداشتن آمادگي دولتهاي متبوع و همچنين عدم انسجام و همبستگي داخلي در بين مردم شاهد حمالت گسترده تروريستي هستند كه به ايجاد ناامني بيثباتي و به خطر افتادن امنيت ملي اين كشورها شده است. لذا با توجه به موارد مطرح شده ميتوان چنين نتيجه گرفت كه بين ميزان آمادگي دولت و جامعه با اثرات تهديدات بيوتروريسم رابطه معكوس وجود داشته و هر چقدر ميزان آمادگي در يك كشور بيشتر باشد به همان ميزان اثرات و لطمات تهديد نيز كمتر خواهد بود. 4. جمعبندي و نتيجهگيري امروزه با وجود تغييراتي كه در مفهوم امنيت بهوجود آمده است كاركرد امنيتي دولت همچنان نقشي اساسي در ارزيابي كارآمدي آن بازي ميكند و دولتي كه نتواند امنيت شهروندان را تأمين كند كارآمد تلقي نخواهد شد. اما بايد توجه كرد كه امروزه امنيت شهروندان به حوزههايي گره خورده است كه دولتها نه تنها بر آنها كنترل كافي ندارند بلكه بعضا بهگونهاي برآنها اثرگذاشتهاند كه زمينه ناامني شهروندان را فراهم كردهاند. محيط زيست داراي مفهومي گسترده است و شامل سراسر كره زمين با تمام ويژگيها و عناصر آن

23 97 بيوتروريسم( موردي )مطالعه ملي امنيت با زيستمحيطي امنيت رابطه انسانهاي بر آن اثرات و داشت خواهد پي در را عواقبي آن در تغييري گونه هر ميشود. بيوتروريسم بحث زيستمحيطي تهديدات از يكي گذاشت. خواهد تأثير محيط در ساكن جامعه يك افراد عليه )بيوتروريسم( بيولوژيك حمله است. كشور ملي امنيت بر آن تأثير و نتيجه در و جامعه در وحشت و ترس بروز و ضعف بيماري مرگ ايجاد باعث ميتواند به يا و كشاورزي محصوالت عليه بيولوژيك حمله اما شود. اجتماعي گسيختگي هم از ايجاد از اقتصادي هنگفت زيانهاي جمله از گستردهتري بسيار ابعاد كشاورزي بيوتروريسم عبارتي هدف كشور يك كشاورزي صنعت كردن نابود جامعه غذاي فراهمسازي توان دادن دست افراد اعتماد دادن دست از و هرجومرج ايجاد جامعه عمومي بهداشت و بهداشت دادن قرار كشور كامل شكست و كشور مقاومت توان بردن بين از نهايت در و مسئوالن به نسبت جامعه صرفهترين به كه است آن از حاكي قراين و شواهد دربرميگيرد. را هزينه كمترين با هدف و قدرتطلب كشورهاي همچنين تروريستي گروههاي براي جنگي رويكرد اثربخشترين و سالحهاي و ابزارها سوي و سمت به گرايش دور چندان نه آيندهاي در جهان در سلطهطلب دولتهايي و كشورها ديگر طرف در و بود خواهد مقابل طرف بر غلبه جهت ميكروبي نوين باشند نداشته را آمده بهوجود بحرانهاي مديريت توانايي و باشند تهديدات اين از غافل كه بود. خواهند اجتماعي سياسي اقتصادي زمينههاي تمامي در سخت شكستي متحمل جاي كه است نكتهاي شيميايي سالحهاي منع كنوانسيون تبعيضآميز اجراي همچنين موارد بيشتر در ژنو ۱۹۲۵ پروتكل نقض و كنوانسيون در موجود خأل اينكه و دارد جدل و بحث در ديگر بار سالحها اين كه دارد وجود اجرايي ضمانت چه چيست كشورها اغلب ازسوي بهكارگيري احتمال پس نشود گرفته بهكار خاكي كره از ديگري نقطه در يا و كشورمان است اجتنابناپذير امري آينده منازعههاي در ممكن شكل هر به بيولوژيك سالح هم اندازه هر كه ديد خواهند ندارند را آن بهكارگيري توان خود كه كشورهايي و نيستند. آن مقابل در دفاع به قادر باشند داشته اختيار در خوبي دفاعي وسايل كه تأييد يا مشكوك موارد تمام كه فعال آزمايشگاهي و مراقبتي نظام از برخورداري بنابراين با بحران مديريت در ميتواند كند گزارش بيدرنگ را عوامل اين از ناشي بيماري شده ايجاد منزله به بيولوژيك حمله از قبل اقدامات انجام باشد. مؤثر بيولوژيكي فوريتهاي اين با مقابله راه مؤثرترين گسترده عواقب با اما كماحتمال تهديدات برابر در محكم سدي

24 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 83 شماره 22 سال / 98 سالح از استفاده بدون پيشگيرانه و صلحآميز روشي بهعنوان غيرعامل پدافند است. حمالت و زيرساختها زيستي تهديدات بهخصوص نوين جنگ تهديدات رصد ضمن است قادر آن به آسيبپذيري كه دهد افزايش چنان كشور در را تهديدات اين با مقابله توانمندي است. كارآمد و سريع مديريت بحرانها با مقابله در مسئله مهمترين يابد. جدي كاهش كه حالي در ميشود. فاجعه ابعاد كاهش به منجر مسئول نهادهاي اصولي و صحيح هدايت عكس نتايج موجود سازوكارهاي بهموقع و صحيح اجراي عدم و مناسب راهكارهاي نداشتن براي كه آنچه لذا ميشود. كنترل از اوضاع شدن خارج باعث حتي موارد برخي در و داشته بايد است. كافي اطالعات داشتن دارد ضرورت بيوتروريستي عمليات يك تحليل و تجزيه وقوع از بعد آن با مقابله از بهتر و مهمتر بيوتروريستي عمليات وقوع از پيشگيري كه دانست وقت و هزينه صرف مستلزم بيوتروريستي عامل يك گسترش و شيوع با مقابله است عمليات است. آن با مقابله براي نياز مورد امكانات و تجهيزات داشتن الزم

25 رابطه امنيت زيستمحيطي با امنيت ملي )مطالعه موردي بيوتروريسم( 99 منابع و مآخذ 1.1 آگاه آصف )1388(. مفهوم امنيت و ابعاد آن بازيابي از: اداره كل دامپزشكي استان خراسان شمالي )1388(.»بيماريهاي مشترك و بيوتروريسم«بازيابي از: افتخاري اصغر و قدير نصري )1383(. روش و نظريه در امنيتپژوهي تهران پژوهشكده مطالعات راهبردي غيرانتفاعي. 4.4 انديشكده راهبردي تبيين )1391(. بيوتروريسم نوين بازيابي از: باباخانلو پگاه )1384(.»امنيت عمومي )مفاهيم تعاريف اقسام( مقدمهاي بر امنيت و مؤلفههاي آن«مجموعه مقاالت امنيت عمومي و پليس دانشگاه علوم انتظامي. 6.6 بوزان باري )1378(. مردم دولتها و هراس ترجمه پژوهشكده مطالعات راهبردي تهران پژوهشكده راهبردي. 7.7 بوزان باري الي ويور و پاپ دوويلد )1392(. چارچوبي تازه براي تحليل امنيت ترجمه عليرضا طيب چاپ دوم تهران پژوهشكده مطالعات راهبردي غيرانتفاعي. 8.8 پايگاه اطالعرساني پايداري ملي )1392(. بازيابي از: پيشگاهيفرد زهرا و فريبرز احمدي دهكاء )1391(. مقدمهاي بر روشهاي شناخت تهديدات امنيت ملي در ايران تهران سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح تري تريف و همكاران )1383(. مطالعات امنيتي نوين ترجمه عليرضا طيب و وحيد بزرگي تهران پژوهشكده مطالعات راهبردي غيرانتفاعي تميمي عبدالواحد )قرن پنجم(. غررالحكم و دررالكلم حمزهزاده حميد )1384(. بيوتروريسم سالح خاموش تهران انتشارات سازمان عقيدتي سياسي ارتش جمهوري اسالمي ايران )نشرآجا( زينالعابدين يوسف و حميدرضا پاكنژاد متكي )1386(.»مقدمهاي بر ژئوپليتيك زيستمحيطي«علوم و تكنولوژي محيط زيست دوره نهم ش ٢ عسگري سهراب )1389(. مقدمهاي بر ژئوپليتيك محيط زيست اراك انتشارات نويسنده كاوياني راد مراد )1390 الف(.»امنيت زيستمحيطي از منظر ژئوپليتيك«نشريه تحقيقات كاربردي علوم جغرافيايي ش )1390 ب(.»پردازش مفهوم امنيت زيستمحيطي )رابطه امنيت و اكولوژي(«فصلنامه ژئوپليتيك سال هفتم ش كرمي علي )1392(. پدافند غيرعامل و تهديدات بيولوژيك چاپ دوم تهران انتشارات بوستان حميد با همكاري انجمن علمي پدافند غيرعامل ايران.

26 "F # ê ùka ÕS # { Ý # 83 شماره 22 سال / 100 و زيستمحيطي»امنيت )1390(. بحيرايي حميد و حسنپور جعفر نامي محمدحسن حيدر 1818 لطفي 4. ش سوم سال انساني جغرافياي در نو نگرشهاي پژوهشي علمي فصلنامه ملي«امنيت سياستگذاري باقريپور محمدجواد ترجمه درمان( و )امداد بيوتروريسم در اوليه اقدامات )1384(. فون 1919 لوبيتس )ع(. حسين امام دانشگاه تهران تهران سوم چاپ راهبردي مطالعات پژوهشكده ترجمه ملي امنيت متغير چهره )1387(. رابرت 2020 ماندل غيرانتفاعي. راهبردي مطالعات پژوهشكده سايبر فضاي الف(. )1392 ارده رشيد حبيباله و اميني حسيني حسن محسنزادگان امير افشين 2121 متقي دانشگاهي. جهاد انتشارات سازمان تهران غيرعامل پدافند منظر از هوشمند قدرت و ژئوپليتيك ملي قدرت ژئوپليتيك عناصر واكاوي ب(. )1392 اميني حسيني حسن و محسنزادگان امير افشين 2222 متقي دانشگاهي. جهاد انتشارات سازمان تهران غيرعامل پدافند منظر از شدن جهاني عصر در شهروندان«امنيت احساس و امنيت بستر اسالمي»شهر )1391(. حامد محبوبه و حامد مهديه افشين 2323 متقي اسالمي. شهر ملي همايش دومين اصفهان از: بازيابي آن«مصاديق و»بيوتروريسم )1391(. نيوز 2424 مشرق news/ از: بازيابي بيوتروريسم )1391(. ايران اسالمي جمهوري اطالعات 2525 وزارت b017-42e8d8c21497&WebPartID=8cebf06f-026d-4d53-b2a e9ca7c4&CategoryID=ce e-4e46-ac7a-d b Nye, Joseph S. (2004). Power in the Global Information Age, From Realism to Globalisation, Routledge. 27. Laqueur, Walter (2003). No End War:Terrorism in the 21 st Century, The Coutinuum Publications, Group Ltd.